Θρησκεία και πολιτική: η προπαγάνδα των Πτολεμαίων από τις αρχές του 3ου έως τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα

Η παρούσα διατριβή αποτελεί μια συμβολή στην έρευνα του θρησκευτικού φαινομένου και της αλληλεπίδρασης του με την πολιτική εξουσία την εποχή των Πτολεμαίων. Η έρευνα εστιάστηκε στην προπαγάνδα τόσο της πολιτικής όσο και της θρησκευτικής εξουσίας η οποία αποσκοπούσε στην εδραίωση της βασιλείας των Πτολεμαίων και στην ενίσχυση της δυναστικής λατρείας. Οι δύο πρώτοι βασιλείς, ο Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρας και ο Πτολεμαίος Β΄ Φιλάδελφος, κατάλαβαν το σπουδαίο ρόλο που διαδραμάτιζαν οι αρχαίες παραδοσιακές λατρείες στη ζωή των Αιγυπτίων και έσπευσαν να τις ενστερνιστούν. Θεμελιώθηκε με τον τρόπο αυτό μια νέα, αλλά ξένη δυναστεία πάνω στις παλαιότερες φαραωνικές δυναστείες και με ευφυή τρόπο οι νέοι ηγεμόνες εμφανίστηκαν ως νέοι Φαραώ, θεοποιημένοι και ταυτιζόμενοι με τους παραδοσιακούς αιγυπτιακούς θεούς. Παράγοντες που ενίσχυσαν την πολιτική αυτή ύθυνση των Πτολεμαίων ήταν το αιγυπτιακό ιερατείο, το οποίο εξέδιδε τα διατάγματα υπέρ των βασιλέων, οι εορτές, η «κατασκευή» της λατρείας του Σάραπι όπως επίσης και η αυλική ποίηση, με κύριους εκπροσώπους τον Θεόκριτο και τον Καλλίμαχο. Κατά τη διεξαγωγή της έρευνας προέκυψε ότι η στενή σχέση θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας οριοθετείται και όπως διαπιστώθηκε από τη θρησκευτική πολιτική των Πτολεμαίων, η ανισορροπία στις σχέσεις των δύο αυτών εξουσιών επέφεραν τη σταδιακή αποσύνθεση του πτολεμαϊκού κράτους. Επίσης το κυριότερο προπαγανδιστικό όπλο των Πτολεμαίων, δηλαδή η δυναστική λατρεία δεν φάνηκε να συγκινεί το ελληνικό στοιχείο που διαβιούσε στην Αίγυπτο. Αυτό βέβαια δεν εκπλήσσει λόγω της πολιτικής ιδιοσυγκρασίας των Ελλήνων και της μη εξοικείωσής τους με τέτοιου είδους λατρείες, εν τούτοις αρχίζουν σταδιακά να αποδέχονται την αποθέωση των Πτολεμαίων και να μετέχουν στις διάφορες λατρείες που τελούνταν προς τιμήν τους. Η αποδοχή όμως αυτή ήταν επιφανειακή, ουσιαστικά οι Έλληνες δεν πίστεψαν ποτέ στη θεότητα αυτών των ηγεμόνων, απλώς αποδέχτηκαν τη θεοποίησή τους, προφανώς για να αποκομίσουν προσωπικά οφέλη και να επιβιώσουν σε μια θεοκρατική κοινωνία, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι με την πρώτη ευκαιρία δε θα την απέρριπταν. Εντυπωσιακός ακόμη είναι ο τρόπος που συμβάδισαν η αρχαία αιγυπτιακή παράδοση με τον νεοφερμένο ελληνισμό που οδήγησε στον λαμπρό ελληνο-αιγυπτιακό πολιτισμό.